We zijn jarig! Een terugblik
Vinzenz Ziesemer en Jasper H. van Dijk
In april 2022 begonnen we full time te werken aan IPE. We bestelden beeldschermen, regelden IT, kozen een logo, bouwden een website, en legden ons project uit aan wie het maar wilde horen.
Het verhaal was vrij eenvoudig. Er is te weinig ruimte voor inhoud in Den Haag. Bijna iedereen die met beleid bezig is, wordt meegezogen in de media-maalstroom van de politiek. Technische kennis zit vaak opgesloten in ministeries, waar ambtenaren geen contact hebben met de Kamer en de journalistiek. Dat wilden wij anders doen. Wij wilden een plek oprichten waar je beleid vrij kan doordenken.
We werkten aan onderwerpen waarop we dachten bijzonder effectief te kunnen zijn. Onderwerpen die veel impact hebben op de levens van mensen, die niet de aandacht krijgen die ze verdienen en waar wij een heldere route naar succes zagen.
Nu zijn we een jaar verder. Ons verhaal is niet veranderd, maar we hebben wel heel veel geleerd. Daar nemen we jullie graag in mee.
Steun ons
Ons initiatief leeft van steun uit de samenleving. Op zoek naar meer informatie, of overweeg je ons te steunen? Ga dan naar:
Op 5 april vierden we onze verjaardag. Naast borrel en ontmoeting was er ruimte voor discussie over hoe beleid beter kan. Van links naar rechts: Jesse Frederik, Coen Teulings en Senna Maatoug.
Iedereen snakt naar inhoud
Zit er nog iemand op ons te wachten als we niet meer voor de overheid werken? Dat was de grootste vraag die we hadden toen we begonnen. Dat bleek het geval: media waren geïnteresseerd in ons werk, Kamerfracties uit allerlei hoeken vertelden ons waar ze inhoudelijke vragen hadden en ambtenaren gingen met ons in gesprek. In een Den Haag dat toch best verkokerd kan zijn was dat mooi om te zien. En vrijwel iedereen begreep waarom we gingen doen wat we gingen doen.
Er bleek ook ruimte te zijn voor ons model. Tussen het academische en het ambtelijke zit een kloof. Daarom werden we al snel uitgenodigd voor expertsessies en presentaties binnen en buiten de overheid. Onze eigen activiteiten leverden regelmatig een bonte mix op van Kamermedewerkers, ambtenaren en academici. Bloedgroepen die elkaar zelden of nooit spreken zaten opeens naast elkaar.
En ook al moesten we op dag één nog een kantoor inrichten, we kregen inhoudelijk al veel gedaan. We schreven tientallen stukken, van een rapport tot korte analyses. Via onze nieuwsbrief, die inmiddels meer dan duizend lezers heeft, sociale media en bekende economieplatforms zoals ESB en MeJudice, wisten we ons werk te verspreiden. Gaandeweg begonnen media over ons werk te schrijven en ons uit te nodigen.
Een goede inbreng is soms meer waard dan een nieuwe analyse
Zaken die in de wereld van de ambtenarij of in de wetenschap als ‘allang bekend’ werden verondersteld, bleken dat vaak niet te zijn. We hoeven daarom niet altijd een nieuw academisch inzicht te bieden om impact te hebben: een goede uitleg op basis van bestaande kennis kan al het nodige in beweging brengen.
Dat bleek vooral bij belastingen. Een onderwerp dat we hebben opgepakt met een reden. De inrichting van ons belastingstelsel heeft een enorme impact op welzijn. Het stelsel van belastingen en uitkeringen is voor velen een belangrijke bron van bestaanszekerheid. Het is ook met afstand het grootste beleidsterrein in financiële zin.
We zagen een afstand tussen wat wetenschappelijk gezien een goede invulling van het belastingstelsel is en hoe ons belastingstelsel nu is vormgegeven. Een voortdurende lobby van deelbelangen zorgt voor een grote kloof tussen wat we weten en wat we doen. Wij zetten ons in om het algemeen belang een stem te geven.
Bekend is dat veel fiscale regelingen in het belastingstelsel ineffectief zijn. Ondanks vele negatieve evaluaties worden fiscale regelingen zelden afgeschaft. Wij probeerden dit te veranderen door erover te schrijven, wat media-aandacht opleverde, maar ook door zelf in gesprek met de politiek suggesties te doen over hoe je dit kunt aanpakken. Een van die suggesties werd opgepakt: in een breed gesteunde motie sprak de Tweede Kamer zich uit voor het toevoegen van ‘horizonbepalingen’ bij alle nieuwe fiscale regelingen. Dat betekent dat een dergelijk regeling vanzelf weer ophoudt te bestaan.
Een ander voorbeeld waar we ons hebben ingezet om bestaande kennis beter te laten ‘landen’ is bij internationale belastingconcurrentie. Belastingontwijking wordt in internationaal verband steeds beter aangepakt met internationale afspraken, zoals de minimumwinstbelasting die de OECD heeft voorgesteld. Maar de concurrentie verplaatst zich ook naar andere belastingsoorten. Steeds meer landen hebben bijvoorbeeld expatregelingen, die elders opgeleide werknemers aantrekken met een verlaagde loonbelasting. Ook zijn er kortingen op de winstbelasting die vooral door grote bedrijven worden gebruikt, zoals de innovatiebox. Nederland loopt helaas voorop in deze vormen van belastingconcurrentie. Wederom leidde ons werk tot een aangenomen motie, deze keer om het deel van de Nederlandse expatregeling dat kapitaalinkomsten betreft te beperken. Ook deed de staatssecretaris van Financiën een toezegging aan de Kamer om zich in Europa in te zetten voor nieuwe afspraken.
Europese onderwerpen zijn het moeilijkst
Niet ieder onderwerp wordt zo gemakkelijk opgepakt als belastingen. Begrotingsbeleid was het eerste onderwerp waar we onze pijlen op richtten. Met een reden: economische crises hebben desastreuze gevolgen als de overheid verkeerd reageert. Bijvoorbeeld door te bezuinigen op het verkeerde moment of het verkeerde terrein. De werkloosheid kan dan hard oplopen en de economie schade toebrengen die nog jaren doorwerkt. Uit onderzoek blijkt dat zelfs kleine verbeteringen op dit terrein een uitzonderlijk groot effect hebben op menselijk welzijn. Toch krijgt beleid gericht op macro-economische stabiliteit weinig aandacht in Nederland. Dat wilden wij veranderen.
Weinig aandacht betekent enerzijds meer ruimte voor verbetering, maar maakt het ook moeilijk om je werk te verspreiden. Dat merkten we toen we analyses maakten over Europese begrotingsregels. Deze worden flink hervormd, maar de discussie hierover gaat aan Nederland vrijwel geruisloos voorbij.
Dit is problematisch. Fundamentele keuzes over de institutionele en economische inrichting van Europa die nu worden gemaakt zullen lang doorwerken. Maar Nederland staat bij deze keuzes vaak aan de zijlijn. Wij hopen met ons werk bij te dragen aan de Nederlandse inbreng in de toekomst van Europa en het debat in Nederland over deze onderwerpen te stimuleren.
Samenwerken maakt het verschil
Het debat over Europese onderwerpen speelt natuurlijk niet alleen in Nederland. Hoe zorgen we ervoor dat onze ideeën in Brussel en andere lidstaten gehoord worden?
Een oplossing is samenwerken met denktanks in het buitenland. Zo schreven we een paper in reactie op het voorstel van de Europese Commissie, dat met onze coauteur Philippa Sigl-Glöckner van Dezernat Zukunft, een Duitse denktank, onder de arm mee naar Brussel ging toen ze werd uitgenodigd voor een hoorzitting van het Europees Parlement. Een opiniestuk met Sander Tordoir van het Center for European Reform werd gepubliceerd door Politico.
Op het thema belastingen wilden we sommige punten ook delen met een breder publiek. Bijvoorbeeld dat ons belastingstelsel onnodig zwaar drukt op arbeidsinzet, omdat vermogensinkomsten nauwelijks worden belast. Een oplossing was een samenwerking met Sander Schimmelpenninck en de Correspondent. In Schimmelpennincks boek werden vrij technische onderwerpen toegankelijk gemaakt voor een breder publiek. Het boek bereikte nummer 1 in de bestsellerlijsten.
Ook de samenwerking met ons groeiende netwerk aan fellows, die optreden als expert en vrijwilliger, draagt veel bij. Door samen te werken met academisch talent vergroten we onze slagkracht, bouwen we een brug tussen wetenschap en beleid en zorgen we voor nieuwe stemmen in het debat.
Je kunt niet alles doen
Als we ons nieuwe bestaan vergeleken met onze vorige banen waren we positief geschokt over hoeveel je kunt doen met een miniem budget en een beetje focus. Toch leerden we ook dat er grenzen zitten aan onze huidige capaciteit. Dat betekent dat we vaak moesten kiezen wat we wel en niet gingen doen.
Mochten we erin slagen wat groter te worden, dan is er echt genoeg te doen. De grote maatschappelijke vraagstukken van vandaag roepen vragen op over de rol van de overheid. Denk aan klimaat- en natuur, geopolitieke ontwikkelingen of de arbeidsmarkt. Welke rol neemt de overheid ten opzichte van markten en hoe vult ze die in? Wij hopen de grote keuzes waarvoor we als samenleving staan te ondersteunen met analyses en inzichten.
We verheugen ons op jaar twee!
Steun ons
Ons initiatief leeft van steun uit de samenleving. Op zoek naar meer informatie, of overweeg je ons te steunen? Ga dan naar: