Politici moeten de knoop doorhakken om het toeslagenstelsel te versimpelen of af te schaffen
Jasper J. van Dijk
Het toeslagenstelsel is nodeloos complex. Vanwege angst voor politieke aanvallen over ‘koopkrachtplaatjes’ blijven we geld rondpompen. En dat is onnodig.
Ons toeslagenstelsel ontspoort. Het veroorzaakt onzekerheid en problematische schulden. Dat is buitengewoon pijnlijk voor een stelsel dat bedoeld is om kwetsbare mensen te helpen.
Gelukkig wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar oplossingen. Onlangs presenteerde het ministerie van Financiën twee rapporten, tjokvol opties om het belastingen- en toeslagenstelsel te verbeteren én versimpelen.
De vrees is alleen dat de politiek om onderzoeken blijft vragen, omdat men geen knoop durft door te hakken.
Uitstel
Ambtenaren zien het gevaar van uitstel. In één van de rapporten deden ze daarom de volgende oproep: ‘Alle alternatieven zijn inmiddels bedacht en uitgewerkt. Er is een politieke keuze nodig.’
In hun verkiezingsprogramma’s waren de meeste politieke partijen namelijk niet concreet; ze riepen alleen op hoofdlijnen op tot versimpeling. De Tweede Kamer besloot onlangs om een commissie in te stellen voor de herziening van het belastingen- en toeslagenstelsel, wat duidt op een langdurig traject.
Politici kunnen op basis van de beschikbare rapporten direct aan de slag. Als de formerende partijen ambitie tonen, kunnen ze volgens de rapporten nog grotere stappen zetten, of zelfs hele toeslagen afschaffen.
Afschaffen
De zorgtoeslag is de eenvoudigste van alle toeslagen, dus dat is het beste startpunt. Het is niet voor niks dat er maar liefst vijf opties voor de afschaffing van de zorgtoeslag in de rapporten staan. Om het af te schaffen verhoogt een nieuwe regering idealiter het minimumloon en verlaagt het de zorgpremies. Dat scheelt een hele geldstroom.
Een dergelijke ingreep kan in Europa op juridische problemen stuiten. Het uitkeren van een bedrag als inkomensonafhankelijke toelage is dan een goed alternatief. Hiermee haal je de complexiteit weg bij de mensen die het geld nodig hebben, en voorkom je terugvorderingen. Als dit lukt kan de regering daarna ook het kindgebondenbudget inkomensonafhankelijk maken.
De huurtoeslag is complexer en vraagt daarom om één of meerdere tussenstappen voordat deze kan worden afgeschaft. Ook daarvoor geven de rapporten mogelijkheden, bijvoorbeeld met een eigendomsneutrale woontoeslag. Deze toeslag veegt de ondersteuning van huurders en kopers bij elkaar, en kan onafhankelijk van het inkomen worden gemaakt.
Toekomstbeeld
Hierna is het relatief pijnloos om de toeslagen af te schaffen en te vervangen door één inkomensonafhankelijke toelage, gecombineerd met een aanpassing van de inkomstenbelasting.
De berekende herverdelingseffecten blijven omvangrijk, maar vallen mee gezien de enorme vereenvoudiging van het hele stelsel. Daarnaast kunnen we deze effecten verder beperken met aanvullende belastingschijven, zoals het Instituut voor Publieke Economie voorstelt in het rapport ‘Het einde van de toeslagen’.
Als de politieke partijen er tijdens de formatie niet uitkomen, dan is het van belang dat ze geen maatregelen nemen die dit toekomstbeeld in de weg staan. De rapporten noemen een aantal voorbeelden van dit soort maatregelen, maar de ambtenaren lichten toe dat deze nauwelijks effect hebben op de fundamentele problematiek, danwel de complexiteit voornamelijk verschuiven.
