Zonder Eurobonds of soepelere begrotingsregels moet Nederland zelf veel meer uitgeven
Jasper H. van Dijk
De Tweede Kamer keerde zich gisteren tegen Eurobonds. Soepelere Europese begrotingsregels willen de parlementariërs ook niet. Dat is een onhoudbare positie als ze wel wil dat andere landen meer uitgeven aan defensie.
Dit artikel verscheen ook op 12 maart 2025 als blog op ESB.
Nu de Amerikaanse steun voor Europa wankelt, zullen Europese landen miljarden extra uit moeten geven aan defensie. Schattingen wijzen op een stijging van 1,5 procentpunt van het bbp (Burilkov & Wolff, 2025), al kan op korte termijn nog meer nodig zijn om decennia aan achterstallige investeringen in te halen.
Europese landen kunnen deze additionele uitgaven op verschillende manieren dekken. Ze kunnen bezuinigen, de belastingen verhogen of extra lenen. Op de kortere termijn ligt extra lenen het meest voor de hand. Niet alleen omdat een deel van de uitgaven incidenteel is – bedoeld om de achterstanden in de Europese defensie weg te werken – of omdat plotse grote belastingverhogingen en bezuinigingen economisch schadelijk zijn – laat deze langzaam oplopen, zodat de economie zich aan kan passen –, maar ook omdat het voor sommige lidstaten onhaalbaar is om nu extra ruimte te creëren voor defensie-uitgaven.
Politieke haalbaarheid hogere uitgaven
Landen als België en Italië staan nu al voor een dubbele uitdaging. Figuur 1 toont dat zij structureel een half procent van bbp moeten ombuigen om aan de begrotingsregels te voldoen (horizontale as). Die half procent komt bovenop ombuigingen die voor sommige landen historisch gezien uitzonderlijk groot zijn, zo blijkt uit onderzoek van De Nederlandsche Bank (Brouwer et al., 2024). Dit terwijl deze landen ook nog structureel een half procent van bbp extra aan defensie moeten uitgeven om de huidige Navo-norm van twee procent te halen.
Bovenop deze procent van deze landen eisen dat zij nog anderhalf procent extra begrotingsruimte vrijmaken voor defensie-uitgaven is politiek onhaalbaar. Politieke haalbaarheid is geen bijzaak. De oude regels faalden mede omdat ze onrealistisch grote ombuigingen eisten, waardoor lidstaten ze simpelweg negeerden. Het gevolg was dat de regels een papieren tijger werden. Strengere handhaving lost dit niet op. De Europese begrotingsregels zijn geen starre verkeersregels die met boetes af te dwingen zijn, maar een instrument om te lidstaten te bewegen hun begroting op orde te krijgen (Tordoir et al., 2023; Van der Sluis, 2023).
Opties voor Nederland
Voor het verhogen van de defensie-uitgaven in landen met weinig begrotingsruimte zijn er drie opties, zie tabel 1. Ten eerste accepteren dat de Europese begrotingsregels worden versoepeld zodat lidstaten zelf extra kunnen bijlenen, ten tweede de Europese Commissie geld laten lenen en dit doorlenen aan lidstaten of ten derde de Europese Commissie geld laten lenen en dit als gift aan lidstaten verstrekken. Het plan van Von der Leyen combineert optie 1 en 2: zij stelt de Europese begrotingsregels te versoepelen voor 650 miljard euro en de Europese Commissie 150 miljard euro te laten lenen op de kapitaalmarkt, waarna dit geld wordt doorgeleend aan lidstaten.
Het is verstandig om de nieuwe Europese begrotingsregels niet nu al los te laten of aan te passen en de afgesproken uitgavenpaden te handhaven. Maar als Europa tegelijkertijd serieus werk wil maken van hogere defensie-uitgaven, is een vorm van Eurobonds onvermijdelijk.
Conclusie
De Tweede Kamer is tegen ReArm Europe, maar zegt wel een sterk sterker Europees defensiebeleid te willen. Als dat zo is, dan moet er ergens water bij de wijn. Want als de huidige begrotingsregels gehandhaafd blijven is de kans groot dat lidstaten niet in defensie zullen investeren en zal Nederland zelf meer uit moeten geven om te zorgen dat Europa veilig is.
Literatuur
Brouwer, G., D. De Leeuw en N. De Meijer (2024) De effecten van de nieuwe Europese begrotingsregels. DNB Analyse
Burilkov, A. en G.B. Wolff (2025) Defending Europe without the US: first estimates of what is needed. Bruegel Analysis
Darvas, Z., L. Welslau en J. Zettelmeyer (2024) The implications of the European Union’s new fiscal rules. Bruegel Policy Brief
Tordoir, S., J.H. Van Dijk en V. Ziesemer (2023) Five proposals for enforceable EU fiscal rules. CER Policy brief
Van der Sluis, M. (2023). De mythe van de 3%-norm. Nederlands Juristenblad, 20: 1643-1648.